Olentzero eta Mari Domingiren jatorria ezagutuz

Kondairaren arabera, Olentzero baso batean abandonatu zuten ume bat baino ez zenean, baina Amalurrek (ama lurrak) aurkitu eta gertu bizi ziren ezagun batzuei eraman zien, bere familia balitz bezala zaindu zuten nekazari bikote bati. Ikazkin gisa hasi zen lanean hazi zenean, eta bere tarte libreetan izugarri gustatzen zitzaion herrira jaistea jendea agurtzera eta, batez ere, umezurztegiak bisitatzera.

Umezurtzentzako opariz beteta jaisten zen beti, oso identifikatuta sentitzen zen.

Egun batean herriko umezurztegietako batek su hartu zuen eta Olentzerok barruan zegoen jende guztia erreskatatu zuen, baina azken pertsona atera zuenean ate aurrean zerraldo erori zen. Amalurrek ikusi zuen, eta suspertu eta hilezkor bihurtu zuen egindakoagatik. Ordutik, Olentzero arduratzen da haurren ongizateaz eta zoriontasunaz, eta Gabonetan opariak etxera eramateaz.

Baina ez bakarrik, egun batean Mari Domingi ezagutu zuen, bere baserritik oso gertu bizi zen artzaina, lurra eta bere sekretu guztiak (eguzkiaren ibilbidea, ilargiaren faseak eta sendabelarren erabilera) ezagutzen zituen izaki mitologikoa. Etxez etxe Olentzerorekin batera opariak banatzen ditu.

Festa magiko hauetako protagonistak, gure inguruko pertsonaia ezagun eta maitatuenetako bi dira eta beren gabon kantak ere badituzte.